متات‌نيوز- روز 14 مرداد مظفرالدین شاه فرمان مشروطه را در سال 1285 امضا کرد و مردم این روز را جشن گرفتند هرچند پس از او محمد علی شاه در 2 تیرماه 1287 توسط کلنل لیاخوف روسی مجلس را به توپ بست اما شاید کمتر کسی بداند که در همان روز خانه ظهیرالدوله موسوم به «انجمن اخوت»هم به توپ بسته شد و اموال آن به یغما رفت. خانه‌ای که نه تنها گرفتار فراموشی تاریخی شهروندان پایتخت شده بلکه بر اساس اخبار رسیده، ستاد اجرایی فرمان امام (ره)دومین بنای قربانی مشروطه را در فهرست مزایده قرار داده است تا بخش دیگری از تاریخ معاصر ایران در بازار سود و سودا احتمالاً تخریب و به برجی سربه فلک کشیده تبدیل شود.

به گزارش معماری نیوز، به سمت چهارراه استانبول امروزی، خیابان فردوسی، نبش کوچه بلژیک خانه‌ای وجود دارد که روزگاری یکی از نهادهای مهم تجمع مشروطه‌ خواهان بود. در بخش خاطرات امین‌الملک در کتاب "خاطرات و اسناد ظهیرالدوله" که به کوشش ایرج افشار تهیه شده؛آمده است: [...«انجمن اخوت» براي تبليغ آزادي و تربيت مردم نـيزخـدمات گرانبهايي نموده است. در تمام مقدمات و تحولاتي که منجر به از بين رفتن استبداد و ايجاد مشروطيت در ايران گرديده است و همچنين در کليه مبارزات با اصول کهنه استبدادي و تربيت و بيداري مردم و ترويج تمدن جديد مبتکر و پيشرو بوده است... در دوره مبارزه با استبداد حضرت ظهير‌الدوله، کـه در رأس انـجمن قـرار داشـتند، همواره شاخص بوده اند. چنانچه به همين جهت به امـر مـحمدعلي شـاه مـنزل مرحوم ظهيرالدوله و انجمن اخوت را به توپ بسته و اموال آنها را به غارت بردند... و پاره اي از اهل حقيقت و صاحبدلان بر آن اند که علت واژگون شدن کاخ سلطنت محمدعلي شاه همين اقدام مشاراليه براي خرابي و غارت انجمن اخـوت و مـنزل مرحوم حضرت صفاعليشاه بوده است]

علی‌خان ظهیرالدوله سیاستمرد و عارف ایرانی دوره‌ی قاجار که در ۱۳۰۳ هجری قمری از پیروان صفی‌علی‌شاه شد، انجمن اخوت را بنا نهاد. بنابر اظهارات و خاطرات «تقي راکد»:« فعاليتهاي هنري انجمن و برخي نمايشنامه هاي طـراحـي و اجـرا شـده بـه تـوسط آن داراي مـضامين سـياسي بـه سـود مشروطه خواهان و در انتقاد از محمدعلي شاه بود. از جمله پيش از واقعه بستن مجلس در انجمن به مدت چند شب يک نمايش پانتومي (تخيلي و صامت) ظاهراً در تقليد و تنقيد از حرکات و سياستهاي محمدعلي شاه روي صحنه آمد و هنگامي که موقرالسلطنه ماجراي آن را براي شاه حکايت و روايت کرده مـوجب کـينه و سـرانـجام انـتقام جويي  محمدعلي شاه از ظهيرالدوله گرديد.»

محمود کتيرايي هم در اسناد تاریخی تأکید داشته است :«انجمن اخوت در نهان به پخش انديشه آزادي و مشروطه خواهي مي پرداخت و در اين راه به نمايش تئاتر که در آن به گوشه و کنايه ستمگري فرمانروايان دوره خودکامگي را نکوهش مي کرد٬ دست يازيد... انجمن اخوت نزديک به ده سال به کار خود در نهان و آشکار سرگرم بود تا روزي که مجلس را ٢ به توپ بستند و خانه ظهيرالدوله را هم ويران کردند و چاپيدند...»

افزون بر ظهیرالدوله همسرش فروغ‌الدوله (عمه محمدعلی شاه )هم در انقلاب مشروطه هم دوش او به صف ازادی خواهان پیوست. گفته می‌شود بعدها دختر ظهیرالدوله، فروغ‌الملک از دراویش انجمن اخوت شد.

از طرح خانه موسیقی تا مزایده ستاد اجرایی فرمان امام

سید احمد محیط طباطبایی، پژوهشگر تهران قدیم، عضو کمیته فنی میراث فرهنگی استان تهران با اشاره به این که هر اتفاقی مانند مشروطه در شهر و کالبد آن تاثیرگذار است و مشروطه قدرت تاثیرگذاری زیادی در کشور داشته است درباره خانه اخوت به خبرنگار معماری نیوز می‌گوید: یکی از فعالیت‌های این انجمن اجرای پانتومیم بود، در یکی از نخستین اجراهای این گروه در داخل باغ ظهیرالدوله، محمدعلی شاه را مسخره می‌کنند که با فهمیدن این اتفاق توسط دولت، پس از به توپ بستن مجلس، این خانه را نیز به توپ می‌بندند.

وی با بیان این‌که این خانه برای دومین بار پس از جنگ جهانی دوم ساخته می‌شود، تشریح می‌کند: اهمیت این مکان آن‌قدر بوده که در آن‌جا کنسرت، موسیقی و تئاتر برگزار می‌کردند، این مکان یک جایگاه خیلی خوب بود، به خصوص که تغییر کابری مناسبی داشت. ‌پس از نقلاب اسلامی این خانه در اختیار ستاد اجرایی فرمان امام (ره) قرار گرفت و این کمیته در حال حاضر این بنای تاریخی را به مزایده گذاشته است، در حالی که بیش از یک سال است طرح‌هایی برای ایجاد این خانه به یک مرکز فرهنگی مانند موسیقی مطرح شده است.

نخستین انجمن موزیکال ایران

 به گزارش معماری نیوز، اردشیر صالح‌پور، دبیر کمیته تئاتر ایکوم ایران، نیز در این زمینه به خبرنگار معماری نیوز اظهار می‌کند: انجمن اخوت به عنوان نخستین انجمن موسیقی موزیکال در ایران بود که قبل از انقلاب اسلامی پس از کاخ گلستان و دارالفنون ایجاد شد و نخبگان هنری در این مکان برنامه اجرا می‌کردند و نخستین پانتومیم درباره‌ی محمدعلی شاه نیز در این بنا اجرا شد.

او ادامه می‌دهد: این مکان در آن زمان 110 صندلی (به نیت حروف ابجد و نام حضرت علی (ع)) داشت که در آن مکان برنامه اجرا می‌کردند، گروه تئاتر در آن مکان با نقاشی دکور تئاتر اجرا می‌کردند و عواید آن را به نفع مشروطه‌طلبان جمع می‌کردند که پس از به توپ بستن مجلس، این بنا نیز تخریب می‌شود.

وی با اشاره به ساخته شدن مجدد این بنا و اجرای موسیقی در آن، اضافه می‌کند: حتی در آن زمان یک گاردن اپراتی که باغ- نمایش در این مکان ایجاد می‌شود.

خانه نایب‌السلطنه کجا است؟

صالح‌پور از وجود خانه‌ی «نایب‌السلطنه» (اولین مترجم شکسپیر) در پشت این بنای تاریخی خبر می‌دهد و بیان می‌کند: طبقه دوم بنای انجمن اخوت اولین سالن موسیقی کشور پس از گراند هتل است که اکنون این بنا در اختیار کمیته فرمان امام (ره) است.

خانه اخوت را به موزه یا مکان فرهنگی تبدیل کنید

 او ادامه می‌دهد: طرحی برای این خانه تاریخی داده تا در صورت امکان آن بنا احیا و به عنوان یک مکان موزه‌ای و فرهنگی استفاده شود.

به گزارش معماری نیوز؛ اکنون در پشت این بنای تاریخی و در انتهای کوچه بلژیک پارکینگی وجود دارد که در هنگام تهیه گزارش حاضران محلی خبر از فروخته شدن این بنا می‌دادند. پیش از این با وجود تلاش میراث دوستان ستاد اجرایی فرمان امام خانه پیرنیا و سینما جمهوری را به مزایده گذاشته بود که طرح مزایده خانه پیرنیا به دلیل اطلاع‌رسانی به موقع رسانه‌ها با شکست مواجه شد.حال این پرسش مطرح است که آیا میراث فرهنگی تهران این خانه را در فهرست بناهای ارزشمند جای داده است؟ و در صورت صحت فروش بنا چه کسی و با چه هدفی آن را خریداری کرده است؟ آیا این بار نیز یک اثر تاریخ معاصر ایران قربانی بازار سود و سودا می‌شود؟

لازم به ذکر است در کتب تاریخی آمده:«از جمله مهم ترين و پرآوازه ترين اقدامات انجمن اخوت پس از فتح تهران٬ برگزاري «جشن نصرت ملي» و جمع آوري اعانه براي مجروحان و خانواده هاي مجاهدان بود که جــان خــويش را در راه اســتقرار مــجدد مشـروطه از دست داده بـودند. ايـن ابـتکار به خصوص در آن فضاي جنگ زده پايتخت که مدتها جز بـوي بـاروت و نـفير گـلوله و خشونت و کشتار چيز ديگري تجربه نکرده بود با استقبال شايان توجه و غيرقابل وصفي مواجه شده بود، به نظر بسياري دليل بارزي بود بر جهتگيري و تمايلات سياسي انجمن اخوت به سود مشروطه در گذشته و حال٬ به ويژه که در همان مـحل مـخروبه انـجمن برقرار شد که به حالتي نمادين نشان دهنده مظلوميت و بيان کننده جور و جفايي بود که ازناحيه حکومت مستبد محمدعلي شاهي بر آن رفته بود.»

منبع: معماري نيوز