متات‌نيوز- محمدرضا قدری ژئومورفولوگی که در زمینه زمین باستان- شناسی کار می‌کند با اشاره به این که فرونشست زمین در طولانی مدت موجب آسیب‌دیدگی آثار تخت جمشید می‌شوند، هشدار می‌دهد که نقش رستم هم از نشست زمین در امان نیست و باید به این مساله هرچه زودتر رسیدگی شود.

مریم اطیابی- به گزارش معماری نیوز؛ چند روزی است که مسأله فرونشست زمین های اطراف تخت جمشید در رأس اخبار  میراث فرهنگی قرار گرفته است اما این تنها آثار تخت جمشید نیستند که با خطر فرونشست زمین روبه رو شده اند بلکه نقش رستم مجموعه‌ای باستانی در روستای زنگی‌آباد واقع در شمال شهرستان مرودشت  که در فاصلهٔ ۶ کیلومتری از تخت جمشید قرار دارد و یادمان‌هایی از عیلامیان، هخامنشیان و ساسانیان را در خود جای داده‌است، نیز با همین مشکل رو به رو است.

دکتر محمدرضا قدری  ژئومورفولوگی که در حوزه زمین باستان- شناسی کار می‌کند  در گفت و گو با خبرنگار معماری نیوز با اشاره به اینکه در سال 90 به موضوع گسیختگی‌ها در نقش رستم اشاره کرده است، می‌گوید: پنچ سال پیش تنها یک شکاف بزرگ دیده می‌شد که جابجایی و نشست چشمگیری پیرامون آن روی نداده بود، اما کسی هشدار را جدی نگرفت و اکنون در اثر فعالیت گسل نقش رستم و فعالیت‌های انسانی مانند بهره برداری‌های معدنی و برداشت بی‌رویه از آبهای زیرزمینی منطقه، این گسیخگی گسترده‌تر شده و موجب فرونشینی زمین در این بخش شده است. هم اکنون این مساله گریبانگر محوطه باستانی تخت جمشید هم شده و نشانه‌هایی از جابجایی لایه‌های زمین‌شناسی و فرونشینی زمین در آن محوطه هم دیده می‌شود.

نمایی کلی از نقش رستم و

او با تاکید بر اینکه هم اکنون نزدیک به 3500 حلقه چاه در زمین‌های پیرامون تخت جمشید گزارش شده،‌ ادامه می‌دهد: زمین‌های این منطقه از جنس آهک، رس و شیل بوده و سفره آبهای زیرزمینی آن نیز کارستی است. برداشت بی‌رویه آب موجب پایین رفتن تراز آبهای زیرزمینی شده و به دنبال آن کاهش فشار هیدرواستاتیک را به دنبال داشته است. فروکش کردن آبهای زیرزمینی موجب شکستگی سازندهای زیرین و فرونشینی سطح زمین شده و چنین فرجامی را برای محوطه‌های باستانی نقش رستم و تخت جمشید به همراه داشته است.

  فرونشست زمین در نقش رستم

به اعتقاد وی هر چند می‌توان شکاف‌ها و بخش فرونشسته زمین را  پرکرد، اما این تنها پاک کردن صورت مساله است.

 وی با اشاره به این که در زمین‌ پای صخره آرامگاه هخامنشیان یک گسیختگی روی داده، می‌افزاید: یک شکست زمین ساختی نیز عمود بر آن در صخره آرامگاه به وجود آمده و موجب پیدایش یک گسیختگی در سنگ بستر کوه شده است.  این گسیختگی‌ها در دراز مدت آثار باستانی این کوه را دچار آسیب جدی می‌کند.

قدری تاکید می‌کند که مراکز پژوهشی و دانشگاهی باید بخشی از بررسی‌های خود را بر روی آثار ملی و جهانی نقش رستم و تخت جمشید که در معرض تهدید هستند، متمرکز کنند. نتایج این پژوهشها بطور علمی روشن می‌سازد که فعالیت‌های معدنی و برداشت گسترده از آبهای زیرزمینی چه تاثیری بر ناپایداری زمین و آسیب دیدگی سازه های باستانی این منطقه گذاشته و چه راهکار علمی برای رفع این مشکلات وجود دارد.

وی می‌افزاید: کاهش بارش‌های جوی و پدیده خشکسالی در دهه اخیر عاملی است که فرایند آبگیری منابع آبهای سطحی و زیرزمینی منطقه را دچار رکود کرده و موجب افزایش برداشت از آبهای زیرمینی شده است.

 این زمین - باستان شناس با تأکید بر این که بررسی‌ها و پیش بینی‌های اقلیمی نقش مهمی در پایداشت و نگهداشت بناهای باستانی نقش رستم و تخت جمشید خواهند داشت، می‌گوید: این بررسی‌ها میزان بارش‌های سالانه و نیاز آبی منطقه را مشخص می‌کنند. داده‌های اقلیمی نقش مهمی در ساماندهی فعالیت‌های کشاورزی و هماهنگ نمودن نیاز آبی محصولات تولیدی با منابع آبی منطقه دارند.

او هشدار می‌دهد: بسیار روشن است که نمی‌توان کارهای عمرانی، کشاورزی و معدنی منطقه را تعطیل کرد، اما برای ایجاد توسعه پایدار و ساماندهی چشم‌اندازهای طبیعی و مناظر فرهنگی منطقه، لازم است گستره فعالیت‌های اقتصادی و شیوه بهره برداری از معادن و آبهای زیرزمینی مدیریت شده تا در کنار کارهای اقتصادی، شرایط برای پایداری و ماندگاری محوطه‌های باستانی هم فراهم شود.

قدری بار دیگر تصریح می‌کند: پنج سال پیش هشدار داده شد که ما نمی‌توانیم شکاف‌هایی که به تازگی پای کوه نقش رستم و روی سطح زمین، در فاصله چند متری کوهی که آرامگاه 4 شاه هخامنشی و نقش‌های دوره ساسانی و ایلامی روی آن قرار گرفته، را نادیده بگیریم. این شکاف خطر جدی برای نقش رستم به شمار می‌رود و یکی از دلایل آن برداشت بی‌رویه از چاه‌ها و کاریزهای منطقه است.

 این زمین باستان‌شناس با بیان اینکه شکاف‌های کوه رستم در گذشته به این اندازه گسترده نبودند، می‌افزاید: این شکاف‌ها باید در همان زمان بطور جدی و تخصصی از سوی پژوهشگران مربوطه بررسی می‌شدند.

 قدری توضیح می‌دهد که پیدایش این شکاف‌‌ها و فرونشینی زمین تا اندازه‌ای به فرایندهای انحلالی سازندهای کارستی نیز وابسته است. کوه حسین که آثار باستانی نقش رستم را در خود جای داده، مربوط به سازند گدوان می‌باشد که از جنس آهک، رس و شیل  تشکیل شده است. سطح زمین در پای این بخش از کوه بر خلاف دیگر قسمت‌ها که صاف و یکنواخت هستند، دارای شیب‌ است که حرکت کند و نامریی لایه‌های رسی و شیلی را به دنبال داشته است. این شرایط موجب جابجایی زمین شده که خسارت غیر قابل جبران برای آثار نقش رستم به همراه دارد. 

 او یادآور شد: افزایش فروروی آبهای جاری به درون سازندهای انحلال‌پذیر از یک سو موجب انحلال سنگ‌های کارستی شده و پایین رفتن تراز آبهای زیرزمینی نیز از سوی دیگر موجب خالی شدن بخش زیرین سازندهای زمین‌شناسی شده است. تداوم این فرایند موجب انحلال بیشتر سازندهای زیرین و به دنبال آن موجب نشست و فروریزی سطح زمین شده است.

 وی با اعلام اینکه سفره‌ آب‌های زیرزمینی محدوده کوه رحمت از منابع آب کارستی با بیلان مثبت هستند، توضیح می‌دهد که این آب‌ها از راه چشمه‌ها، کاریزها و چاه‌ها از دل زمین بیرون می‌آیند. اگر آب سفره‌های زیرزمینی به هر دلیلی دچار کاهش و یا افزایش شود، بر روی انحلال لایه‌های آهکی و فرونشینی سطح زمین تاثیر مستقیم می‌گذارد. بنابراین لازم است تا سطح آبهای زیرزمینی این محدوده مورد بررسی قرار گیرد.

آرامگاه اردشیر یکم در بالای سنگ‌نگاره نیمه‌تمام آذرنرسه و سنگ‌نگاره نبرد هرمز دوم در کوه حاجی‌آباد نقش رستم

این زمین ـ باستان‌شناس به شکاف‌های ایجاد شده در سنگ بستر کوه نیز اشاره می‌کند که عمود بر گسیختگی پای کوه به وجود آمده و از روی آرامگاه‌ و نقش برجسته‌ها می‌گذرند.

 او تأکید می‌کند: با آنکه این شکاف‌ها ریشه زمین‌ساختی دارند، اما فعالیت‌های معدنی و پیامدهای ناشی از آتشباری و انفجارهای پی در پی، نقش مهمی در گسترش آنها داشته‌اند.

منبع: معماري نيوز