متات‌نيوز- قرار گرفتن در فهرست آثار ملی رعایت برخی از قوانین را الزام‌آور می‌کند، سال 1310 یعنی 87 سال است که خیابان چهارباغ عباسی در فهرست آثار ملی ثبت شده است. طبق قانون هیچ سازمانی بجز سازمان میراث فرهنگی اجازه ورود و فعالیت در آثار ملی را ندارد و هر تغییری در این آثار باید با نظارت سازمان میراث فرهنگی انجام شود. باوجود قوانین مربوط به آثار ملی متاسفانه شاهدیم شهرداری اصفهان به شکل‌های گوناگون در این سال‌ها بخش‌هایی از خیابان چهارباغ عباسی را تخریب کرده است. تخریب‌هایی که شروع آن به سقوط صفویه و به‌طور خاص در زمان قاجار و ظل‌السلطان بازمی‌گردد. در زمان پهلوی نیز لوله‌گذاری سبب تخریب بخش عمده‌ای از سنگفرش دوره صفویه در چهارباغ شد. تخریب‌هایی که متأسفانه همچنان ادامه دارد و هویت چهارباغ را بیش از گذشته تهدید می‌کند.
سمیه قنبری: علی شجاعی، سرپرست کاوش در محوطه باستانی کاخ جهان‌نما و محدوده ایستگاه مترو انقلاب در چهارباغ عباسی در گفت‌وگو با اسکان‌نیوز با بیان اینکه معتقد است نوع برخورد مدیریت شهری در این سال‌ها با میراث فرهنگی تفاوتی نکرده است، گفت: همچنان شاهدیم با چهارباغ آن‌گونه رفتار می‌شود که سال‌ها قبل با حمام خسرو آغا، میدان عتیق، خیابان آقا نجفی و بسیاری از آثار ملی در اصفهان شد. شاید در حال حاضر چهارباغ ظاهر بهتری پیدا کرده باشد، اما همچنان شاهد تخریب در آن هستیم و امکان استفاده از اطلاعات علمی از دست می‌رود.
شجاعی اصفهانی نبود نظارت عالی از سوی میراث
فرهنگی را یکی از دلایل بروز چنین رفتاری‌های از سوی شهرداری عنوان کرد و گفت: میراث
فرهنگی هیچ‌گاه آن‌گونه که باید بر فعالیت‌های شهرداری در آثار ملی و تاریخی نظارت
نداشته است.
در محوطه باستانی چهارباغ چه چیزی برای میراث فرهنگی
مهم است؟
شجاعی ادامه داد: متاسفانه میراث فرهنگی همه موضوعات
را سهل می‌گیرد، بارها عنوان می‌کنند که آثار متاخر و مربوط به دوره قاجار و یا پهلوی
است یعنی اهمیتی برای میراث ندارد. با این نوع موضع‌گیری این سئوال جدی مطرح است؛ پس
چه چیزی برای میراث فرهنگی مهم است؟ در گودبرداری‌ها آشکارا آثار پیدا می‌شود و میراث
اعلام می‌کند که این آثار مهم نیست؛ پس در محدوده خیابان چهارباغ عباسی به‌طور خاص
چه چیزی از نظر میراث فرهنگی مهم است؟ شجاعی معتقد است در بحث اجرایی نیز در چهارباغ
بسیار ضعیف کارشده است، اجرا ضعیفی که همه می‌توانند نتیجه آن را از نزدیک مشاهده کنند.
هرچند آن‌گونه که شهرداری منعکس کرده، گویا نتیجه کار بسیار خوب است و همه خوشحال و
راضی‌اند.
سرپرست کاوش در محوطه باستانی جهان‌نما
و ایستگاه مترو انقلاب در چهارباغ عباسی گفت: شهرداری ادعا می‌کند که چهارباغ صفویه
را احیا کرده است، طبق عکس‌ها، سفرنامه‌ها و مطالعات انجام شده تنها بخش میانی و بخش
کوچکی از دو طرف شرقی و غربی چهارباغ سنگفرش داشت و بخش سنگفرش شده کنونی، در زمان
صفوی سنگفرش نبوده است. علاوه بر اینکه در محوطه‌های باستانی و تاریخی شیوۀ مرمت باید
منطبق با قوانین مرمت باشد. برگشت‌پذیری بدیهی‌ترین اصل در مرمت است، اما آیا با این
حجم از بتن‌ریزی و سنگ‌هایی که شهرداری در محدوده چهارباغ عباسی انجام داده است این
اصل اولیه مرمت رعایت شده و امکان برگشت‌پذیری وجود دارد؟ آیا آثار حوض و آبراهه که
در زمان اجرای سنگفرش آشکار شد نبایستی به طرز شایسته‌ای بر بینندگان عرضه می‌شدند؟
این باستان‌شناس افزود: شهرداری به‌عنوان
نهادی که مسؤولیت اجرایی دارد، باید بپذیرد که اصفهان شهر جدیدی نیست که هر رفتاری
در آن صورت گیرد. اصفهان یک شهر مهم تاریخی است و خیابان چهارباغ یکی از مهمترین بخش‌های
آن است که نمی‌توان هر طرحی را اجرا کرد. وقتی بدانیم موضوع چهارباغ در دانشگاه‌های
تراز اول دنیا یکی از بحث‌های مهم و پر چالش است که ساعت‌ها در رابطه با آن بحث می‌شود
آن‌وقت هیچ‌گاه با لودر مقابل مسجد چهارباغ عباسی (مادر شاه) را خاکبرداری نمی‌کنیم.
چند درصد از چهارباغ باستان‌شناسی شده است؟
این عضو هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان
گفت: از کسانی که دغدغه اصفهان رادارند، کسانی که تاریخ اصفهان را می‌شناسند و راجع
به اصفهان مطالعات جدی کرده‌اند، سئوال کنید هیچ‌کس از کاری که در چهارباغ انجام‌شده
راضی نیست. از آن‌ها به‌عنوان متخصص سئوال کنید ِآیا طرح بدنه‌سازی و سنگفرش درشان
اصفهان و چهارباغ است یا نه؟ ببینید چه جواب می‌دهند.
شجاعی با تاکید بر سابقه باستانی اصفهان
تصریح کرد: قبل از هر کاری در اصفهان باید کار باستان‌شناسی انجام شود، میراث مدعی
است در چهارباغ کاوش باستان‌شناسی انجام شده است، سئوال این است که در چه سطحی برای
خیابان چهارباغ باستان‌شناسی انجام‌شده است. نمی‌توان برای محوطۀ چهارباغ در یک بخش
کوچک باستان‌شناسی کرد و سپس آن را به‌کل خیابان تعمیم داد.
این همان اتفاقی است که در میدان امام علی
(ع) (عتیق) افتاد. یک بخش کوچک محوطه میدان کاوش و آثاری پیدا شد. اما به جرم متاخر!
بودن شهرداری کل محوطه منحصربه‌فرد که سهم مهمی در شناخت اصفهان داشت را با لودر زیرورو
کرد.
شجاعی بابیان اینکه پرسش اساسی در مورد
چهارباغ این است که چند درصد از محوطه ثبت ملی چهارباغ باستان‌شناسی شده است، گفت:
در کاوش محوطه جهان‌نما از سه هزار سال پیش تا دوران اخیر سفال و دیگر داده‌های فرهنگی
به دست آمد؛ یعنی نه‌تنها شواهد دوران صفوی، بلکه آثار قبل از دورۀ صفوی و قبل از اسلام
در چهارباغ مهم است و باید بررسی شود.
شجاعی تصریح کرد: اطلاعات موجود مربوط به
قبل از صفوی اصفهان اندک است. چهارباغ به دلیل اینکه دست‌کم از دوره صفویه به بعد
تغییرات زیادی در آن رخ نداده می‌تواند در این باره کمک کند؛ اما متأسفانه در پروژۀ
اخیر کاوش باستان‌شناسی برای بررسی چنین پرسش‌هایی انجام نشد.
جامعه باستان‌شناسی نظارت میراث فرهنگی
در چهارباغ را تایید نمی‌کند
سرپرست کاوش محوطه باستانی کاج جهان‌نما
و ایستگاه انقلاب در چهارباغ با بیان اینکه میراث فرهنگی مدعی است که در تمام مراحل
کار ناظر مستقر داشته و بر فعالیت پیمانکار نظارت کرده است، گفت: این ادعا به‌هیچ‌وجه
قابل‌قبول نیست. یک یا دو ناظر مقیم نمی‌تواند محوطه‌ای مانند چهارباغ را که همزمان
ماشین سنگین و ده‌ها کارگر در آن کار می‌کنند را نظارت کند. شاید ناظر مقیم بتواند
موارد شاخص و آثار معماری برجا را دیده و ثبت و ضبط کند، اما نمی‌تواند به جزئیاتی
که در یک محوطۀ باستانی باید به آن توجه کرد را لحاظ کند. کار باستان‌شناسی شرایط خاص
خودش را دارد. باید در محیط مناسب با سعه‌صدر و آرامش لایه به لایه و با کمک از متخصصان
مختلف انجام شود تا نسبت به گذشته شناخت پیدا کنیم.
انجام هر رفتاری در اصفهان جسارت نیست
شجاعی با اشاره به تاکید شهرداری برای احیا دولتخانه
صفوی گفت: اگر شهرداری مدعی است که قصد احیای دولتخانه صفوی و خیابان چهارباغ را دارد
و آن را فعالیتی در راستا توسعه فرهنگی شهر می‌داند، پس لازم است قبل از شروع هر فعالیتی
نخست طرحی شایسته و همه‌جانبه با حضور متخصصان باستان‌شناس، مرمت و سایر علوم وابسته
برای محوطه دولتخانه صفوی پیش‌بینی کند. هر اقدامی غیر از آن و عدم اولویت مسائل اینچنینی
یعنی تخریب بخشی از تاریخ و گذشته خیابان چهارباغ و دولتخانه صفوی. بارها در زمان
اجرا سنگفرش از چهارباغ بازدید کردم و شواهد منقول و فرهنگی مربوط به گذشته محوطه
را پراکنده در سطح مشاهده کردم.
سرپرست کاوش در محوطه کاخ جهان‌نما ادامه
داد: شهرداری مدعی است که جسارت و جرئت کرده که پیاده راه کردن چهارباغ را انجام داده
و در حال احیای دولتخانه صفوی است؛ اما این برنامه‌ها از دهه 40 شمسی مطرح بوده و
در نخستین طرح جامع شهر اصفهان (کوکس) و پس‌ازآن توسط آقای محمدامین میرفندرسکی به‌منظور
کمرنگ کردن بخش‌های تجاری و توسعه فضاهای فرهنگی دیده شد. اینکه در این مدت به قول
شهرداری کسی جرئت انجام آن را نداشته به این دلیل بود که چهارباغ یک خیابان معمولی
نیست و در هر گوشه آن شواهدی از تاریخ شهر قابل دریافت است؛ بنابراین قبل از هر تغییری
در خیابان بایستی شأن آن در نظر گرفته و شرایط برای انجام کار درست و اصولی مطابق
با ضوابط و قوانین میراث فرهنگی در محوطه باستانی چهارباغ فراهم می‌شد. این باستان‌شناس
تصریح کرد: برای میدان عتیق همچنین سخنانی مطرح شد و نتیجه این جرئت و جسارت را دیدیم.
چهارباغ بازیچه نیست. این خیابان افتخار جهان و ایران است نمی‌توانیم هر کاری که خواستیم
در آن انجام دهیم.
چهارباغ بالا فراموش‌شده است
شجاعی با انتقاد از بی‌توجهی به چهارباغ بالا گفت:
چهارباغ محدود شده به چهارباغ عباسی و چهارباغ بالا کاملا نادیده گرفته شده است، درحالی‌که
چهارباغ از کاخ جهان‌نما تا دروازه کاخ هزارجریب، محل تقاطع خیابان چهارباغ بالا و
شریعتی فعلی، ادامه داشته است؛ اما تخریب کارخانه‌های نساجی، قطع درختان و ساخت‌وسازهای
متعدد و بی توجهی به مسائل فرهنگی خیابان به‌کلی چهره آن را تغییر داده است.
با لودر نمی‌توان دولتخانه صفوی را احیا
کرد
این باستان‌شناس با تاکید بر اینکه نگاه شهرداری
به میراث نگاه اشتباهی است، گفت: در شهرداری معمولا موضوع میراث فرهنگی با موضوع گردشگری
خلط می‌شود. همه‌چیز را به ساده‌ترین روش ممکن آماده می‌کنیم برای اینکه یک گردشگر
درجه چندم نه گردشگر فرهنگی بیاید چند دقیقه در چهارباغ قدم بزند و بستی بخورد، بدون
اینکه هیچ بهرۀ فرهنگی و هویتی از خیابان ببرد. متأسفانه به دلیل عدم نگاه کلان به
مسائل باستان‌شناسی با تخریب چهارباغ بخشی از هویت شهر را از بین برده‌ایم و ساده‌ترین
کار یعنی سنگفرش کردن را انجام داده‌ایم. شجاعی معتقد است: برای دولتخانه صفوی باید
یک طرح جامع تعریف شود که در آن نگاه باستان‌شناسانه به موضوع، جایگاه خود را داشته
باشد.
هنوز برای مطالعات باستان شناسی در خیابان
چهارباغ و دولتخانه دیر نشده است
شجاعی ادامه داد: به‌عنوان کسی که برای
اصفهان و چهارباغ کارکرده‌ام، معتقدم اگر شهرداری دغدغه میراث را دارد هنوز هم می‌توان
برای چهارباغ، دولتخانه صفوی و فهم زوایای پنهان آن کارکرد. به شرطی که واقعاً دغدغه
فهم گذشتۀ آن به‌عنوان مرکز حکومت صفویه و تشییع را داشته باشیم. در این صورت است که
حساس‌تر، دوستانه‌تر و مهربان‌تر با این فضاها برخورد می‌کنیم و شواهدی که همچنان در
زیرزمین جان سالم به دربرده است را با مجوزهای ساخت‌وساز و گودبرداری‌های زمین در محدوده
آن تخریب نمی‌کنیم. به نظر من در حال حاضر مهمترین کار شناسایی بقایای سنگفرش، حوض‌ها
و مسیرهای آب در طول خیابان چهارباغ است. اقدام بعدی شناسایی محل‌هایی هست که همچنان
می‌تواند شواهدی از گذشته باغها و ساختمان‌های طرفین خیابان را در خود داشته باشد.
در بخش میانی خیابان چهارباغ، هشت حوض در قسمت شمالی و سه حوض در چهارباغ بالا وجود
داشته که در کاوش محدوده کاخ جهان‌نما حوض اول مشاهده شد و بقایای حوض دوم که احتمالا
بزرگ‌ترین حوض چهارباغ بود، در زمان سنگفرش کردن به دست آمد. تعداد و محدوده باغها
و ساختمان‌های دو طرف خیابان و همین‌طور محدودۀ دولتخانه نیز تا حدودی مشخص است و
انجام مطالعات باستان‌شناسی در بخش‌هایی که گودبرداری صورت نگرفته است می‌تواند به
شناخت بیشتر از چهارباغ و اصفهان کمک کند.
منبع: اسكان‌نيوز