متات‌نيوز- اسپهبد خورشید فقط یک غار نیست، پیشتر از غار استفاده جنگی می بردند و می‌ توان آن را قلعه هم نامید. این غار به عنوان دژی طبیعی، همواره مورد استفاده اسپهبدان طبرستان بوده‌ است.

غار اسپهبد خورشید یا کرکیل دژ، در ناحیه دوآب شهرستان سوادکوه قرار دارد. به عبارتی دیگر این غار در ارتفاعات کوه البرز و تنگه تلاقی رود دوآب به فاصله 5/1 کیلومتر از جاده سوادکوه به تهران واقع شده است.

غار اسپهبد خورشید بر سینه خطیر کوه قرار داشته و در متون تاریخی به نام طاق عایشه گرگیلی دژ نیز خوانده شده‌ است.

در زبان مردم منطقه سوادکوه، این غار به نام «لاپ کمر» معروف است. مردم روستای خطیر کوه و روستاهای اطراف، این غار را به نام 'دیوکالی' به معنای 'غار دیو' می شناسند.

غار اسپهبد خورشید نخستین بار توسط هیات غارشناسان ایران در سال 1335 کشف شد.

اسپهبد خورشید فقط یک غار نیست، در گذشته از غار استفاده جنگی بردند و می‌توان آن را قلعه هم نامید. قلعه‌ای که دیواره دارد و داخلش اتاقک‌سازی شده است. این غار روی یکی از کوه های آهکی منطقه به وجود آمده و داخل غار شاهد سنگ های استامیک هستیم که مانند قندیل به کف غار خیره‌اند.

تمام این زیبایی‌ها می‌تواند هم جنبه توریستی داشته باشد و هم جنبه تاریخی. برای این کار گروهی از کوه‌نوردان استان مازندران شروع به نصب میخ هایی بر دهانه غار اسپهبد خورشید کرده‌اند تا در آینده‌ای نه چندان دور حداقل گروه‌های کوه‌نوردی و سنگ‌نوردی بتوانند به داخلش بروند.

قوس دهانه غار، یکی از عظیم‌ترین دهانه‌های غار طبیعی دنیا است. طول قوس طاق طبیعی و عظیم 40متر بوده و درون غار بصورت تالاری بیضی شکل به درازای 75، عرض 25 و ارتفاع 15متر است.

در برابر غار دیواری با سنگ و ساروج چیده شده و تا مدخل آن ادامه دارد. بنای این دیوار به دوره ساسانیان باز می‌گردد. در مقابل غار پرتگاه مهیبی قرار دارد که ورود به آن را بسیار مشکل می‌سازد. به دلیل وجود آب آشامیدنی در غار، در گذشته امکان مقاومت به مدت طولانی در آن وجود داشته‌ است. داخل غار دارای اتاق‌هایی است که قدمت ساخت آنها به دوره ساسانیان باز می‌گردد. این غار در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد. طاق این غار با 80 متر پهنا و 80 متر بلندی جزو طاق های معروف جهان به شمار می آید.

** تاریخچه غار

این غار به عنوان دژی طبیعی، همواره مورد استفاده اسپهبدان طبرستان بوده‌ است. در صدر اسلام و همزمان با شورش مردم طبرستان، این غار مامن ونداد هرمز بود.

در سال 761 میلادی، اسپهبد خورشید، نوهٔ اسپهبد فرخان بزرگ از خاندان گاوبارگان، بر منطقه مازندران حکومت می‌کرد. همزمان، مهدی پسر منصور عباسی حاکم ری شد و تصمیم گرفت پس از سالها مازندران را به تسخیر اعراب درآورد. مهدی با نیرنگ از در دوستی با اسپهبد خورشید درآمد و ضمن ارسال هدایایی، از او خواست تا اجازه دهد قسمتی از لشکریانش از تنگه رود تالار گذشته و از راه دریا به خراسان بروند. اسپهبد خورشید فریب این نیرنگ را خورد و اجازه عبور را صادر نمود. مهدی، دو سپاه را از گرگان و شاه‌کوه روانه نمود و آمل را تصرف نمود. اسپهبد خورشید که غافلگیر شده بود، همسر و ثروتش را در این غار گذاشت و برای تهیه سپاه به دیلمستان رفت.

سپاه اعراب به مدت سه ماه در پایین غار بودند و به فکر چاره برای نفوذ به این غار بودند. سرانجام با مسموم کردن سرچشمه‌های آب غار موفق شدند 'بانو نی‌کلا' همسر اسپهبد خورشید را به همراه دخترانش به قتل برسانند. اسپهبد خورشید در بازگشت با 50 هزار سپاهی، هنگامی که شایعه اسارت همسر و فرزندانش را شنید، خودکشی کرد.

درباره وجه تسمیه 'طاق عایشه گرگیلی دژ' چنین نقل شده‌ است که در دوره اسلامی زنی به نام عایشه در این دژ متحصن شده بود و جمعی از دزدان و راهزنان را به دور خود جمع کرده بود و کرکیل (غارت) می‌کردند از این جهت آن را عایشه کرکیل دژ گفته‌اند. همچنین در نزدیکی این غار بقایای قلعه‌ای قرار دارد که به قلعه باجیگران معروف است.

منبع: ايرنا