«شب یلدا» با رصد آسمان شب تهران، روایتگری شاهنامه و نقالی در عمارت مسعودیه برپا شد.
به گزارش خبرنگار فرهنگ ایسنا، مراسم ویژه‌ای دو روز پس از گذشت طولانی‌ترین شب سال با عنوان «شب یلدا شب میلاد نور» در عمارت مسعودیه و با حضور جمعی از شخصیت‌های فرهنگی، هنرمندان و علمی با سخنرانی افرادی چون سید احمد محیط طباطبائی پژوهشگر و قائم مقام ایکوم در زمینه «یلدا در فرهنگ ایرانی»، سعید عریان زبانشناس پیشکسوت و پژوهشگر فرهنگ و زبانهای باستانی درباره موضوع «ریشه‌های تاریخی یلدا» و مهندس مسعود عتیقی رئیس انجمن نجوم آماتور ایران در زمینه «یلدا در دانش ستاره شناختی» خواندن اشعاری از حافظ توسط سهیل محمودی شاعر و اردشیر صالح پور برگزار شد.
در این مراسم، احمد محیط طباطبائی شب «یلدا» را شب قصه‌گویی در فرهنگ ایران دانست و گفت: اجداد ما در شب یلدا برای یکدیگر قصه می‌گفتند تا به صبح یا به روشنایی برسند.
او با اشاره به مناسبت‌های گوناگون مانند نوروز و یلدا ادامه داد: مقصود هر یک از اینها تذکر و یادآوری به گرد هم آمدن است.
محیط طباطبایی سفره را عامل گرد هم آمدن مردم دانست و افزود: بخش دیگر آن خوراکی‌ها و موادی است که در این سفره قرار می‌گیرد، همه اینها نوعی شکرانه‌اند چه گندم که به صورت رشته در می‌آید و چه میوه که به صورت خشک شده باشد.
وی اصل این آئین را مربوط یک سنت خاص دانست که امروز بسیار ضعیف شده است و ادامه داد: در گذشته در این شب کسی تا طلوع آفتاب نمی‌خوابید، یعنی دیدن نخستین اشعه آفتاب یک نوع نذر و نیاز است و اگر طلوع آفتاب را ببینی به آنچه می‌خواهید، می‌رسید.
او برپایی سنت قصه‌گویی را عاملی برای جلوگیری از خوابیدن مردم در گذشته دانست و افزود: قصه بسیار مهم بوده است و اجداد ما تجربیات خود را اینگونه به یکدیگر انتقال می‌دادند.
محیط طباطبائی گفت: مردم در شب یلدا برای یکدیگر قصه می‌گفتند و زمانی که شاهنامه می‌آید، شاهنامه‌خوانی رایج می‌شود. پس از آن با پدیدار شدن حافظ بزرگ، او وارد می‌شود ولی قبل از آن هم پدر بزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها برای فرزندان و نوه‌های خود قصه می‌گفتند، چیزی که جامعه امروزی فاقد آن است. حتی مادران قصه‌ای ندارند که برای فرزندان خود بگویند.
او با تاکید بر اینکه این دوران ضعیف‌ترین دوران قصه‌گویی است و قصه نه یک فراغت اوقات که قصه مجموعه‌ای از هنجارهای اجتماعی است،افزود: وقتی قصه ضعیف می‌شود نا هنجاری در جامعه افزایش می‌یابد و این در حالی است که در برخی کشورها، این اقدام بسیار توسعه یافته است، برای نمونه فنلاند که جمعیت‌اش از تهران کمتر است، هشت هزار قصه‌گوی حرفه‌ای وجود دارد چون قصه‌گویی مهم بوده است.
شب یلدا را شب قصه بنامیم
او تصریح کرد: اگر در فرهنگ ما یک شب را شب قصه بنامیم، شب یلدا است یعنی شب قصه گفتن مردم برای یکدیگر تا شب را به صبح برسانند.
این پژوهشگر با اشاره به اینکه امروزه حواشی بیشتر بر اصل چیره شده است، افزود: شب تولد آفتاب شب طولانی سال، دل نگرانی از اینکه خورشید دیرتر از شب‌های دیگر می‌آید، بسیار غالب است. در فرهنگ ایرانی، شبانه‌روز است نه روز و شب. یعنی شب به روز می‌رسد و تاریکی به روشنایی می‌رسد. همیشه نا امیدی به امید منتهی می‌شود و این اثرات قصه‌هایی بوده است که برای یکدیگر نقل می‌کردند.
او تاکید کرد: از زمان اشکانیان قصه و قصه‌گویی شکل موسیقیایی خودش را پیدا می‌کند که به آن نوسان می‌گفتند یعنی هرکسی داستان‌های اسطوره‌ای، عاشقانه و مصیبت را با نواختن می‌گفت و امروزه اقوام مختلف ایران قصه‌های خود را با نوای موسیقی همراه می‌کنند و این در واقع در کنار آن آتش و گرمای وجود و بر حول محور سفره‌ای که همه بر دور آن جمع می‌شوند، برای رساندن شب به صبح صورت می‌گرفت.
«یلدا» پس از «نوروز» مهمترین جشن تقویم ایرانی
سعید عریان نیز در سخنانی یلدا را پس از نوروز مهمترین جشن تقویم ایرانی خواند و گفت: یلدا یک واژه آرامی و به معنی تولد از ریشه yālad است.
وی با اشاره به اینکه در تقویم ایرانی یلدا برابر با شب آغازین ماه دی است افزود: واژه‌ی دی در زبانهای ایرانی یعنی ایزد و منظور از این ایزد، ایزد مهر است.
این زبانشناس شب یلدا را شب تولد مهمترین تجلی ایزد مهر یعنی روز و نور خورشید دانست.
به گفته وی از روز اول دی، روز به تدریج و پیوسته طولانی‌تر می‌شود تا آغاز فروردین که اعتدال بهاری است و شب و روز برابر می‌شوند. در ارتباط با یلدا چند مسئله دیگر اهمیت می‌یابند که مهمترین آنها ترتیب ماه‌های پس از یلدا در تقویم ایرانی و دیگر سده یعنی شب چله است. در واقع شب چله مصادف با دهم بهمن است که چهل روز از تولد مهر در یلدا می‌گذرد.
یلدا عامل ترویج فرهنگ چهره به چهره
مسعود عتیقی نیز در سخنانی گفت: شامگاه روز دوشنبه 30 آذر 1394، لحظه غروب خورشید ساعت 16:55 دقیقه و طلوع خورشید در بامداد سه شنبه اول دی ماه، ساعت 7:12 دقیقه خواهد بود که با این حساب طولانی‌ترین شب سال با مدت زمان 14 ساعت 17 دقیقه رقم می‌خورد.
او با اشاره به آگاهی ایرانیان از گذشته‌های دور از این تفاوت کوتاه شب یلدا با شب‌های قبل افزود: این در حالی است که شب یلدا تنها به اندازه یک دقیقه و گاهی کمتر با شب‌های قبل و بعد از خود تفاوت دارد.
عتیقی همچنین گفت: واضح است برای ایجاد ارتقای فرهنگی در میان جوانان و نوجوانان عصر رایانه، می‌توان با استفاده از چنین مناسبت‌های خاصی نسبت به ترویج فرهنگ و همراهی و هم کلامی چهره به چهره خانواده‌ها کمک گرفت.
وی در خصوص انقلاب زمستانی افزود: با پشت سر گذاشتن اول مهر که برابری شب و روز در کل کره زمین اتفاق می‌افتد، به مرور در نیمکره شمالی به طول شب‌ها اضافه و از طول روزها کاسته می‌شود، به نحوی که در شب اول زمستان طولانی‌ترین شب سال یا همان یلدای ایرانی حادث می شود.
او ادامه داد:از نظر دانش ستاره شناسی این گونه می‌توان شرح داد که با گردش ظاهری خورشید روی کره آسمان و رسیدن نقطه انقلاب زمستانی، این اتفاق می‌افتد. دایره بزرگ دایره البروج و یا همان مسیر حرکت ظاهری خورشید بر کره آسمان با استوای آسمان که آن هم یک دایره بزرگ محسوب می‌شود، زاویه 23.5 درجه می‌سازد.نقاط تقاطع این دو دایره را اعتدالین می‌نامند که یکی اعتدال بهاری و دیگری اعتدال پاییزی است اما طرفین نقاط اعتدال انقلابین نامیده می‌شوند که یکی انقلاب زمستانی و دیگری تابستانی است.
وی اضافه کرد: در هنگام انقلاب زمستانی خورشید از جنوبی‌ترین افق شرقی طلوع کرده و در جنوبی‌ترین نقطه غرب آسمان غروب خواهد کرد، بنابراین کمان کوتاهی را در آسمان طی کرده و طول روز کوتاه خواهد بود که با کسر طول روز از 24 ساعت شبانه روز شب بلند «یلدا» ایجاد می‌شود.
منبع: ايسنا
